دیابت نوع یک
دیابت نوع یک یکی از شایعترین بیماریهای مزمن متابولیکی است که در آن بدن توانایی تولید انسولین را از دست میدهد. انسولین هورمونی حیاتی برای تنظیم قند خون است و نبود آن باعث میشود قند خون به شکل خطرناکی افزایش پیدا کند. در حالی که دیابت نوع دو بیشتر با سبک زندگی و افزایش سن مرتبط است، دیابت نوع یک اغلب در سنین کودکی، نوجوانی یا اوایل جوانی تشخیص داده میشود و نیاز به مدیریت مادامالعمر دارد.
این بیماری نهتنها یک چالش پزشکی است بلکه سبک زندگی، تغذیه، سفر، و حتی انتخاب میوهها و خوراکیها را تحت تأثیر قرار میدهد. در ادامه بهطور کامل با این بیماری، علائم، عوامل خطر، روشهای درمان و سبک زندگی مناسب برای بیماران مبتلا آشنا میشویم.
دیابت نوع یک چیست؟
دیابت نوع یک یک بیماری خودایمنی است؛ یعنی سیستم ایمنی بدن به اشتباه به سلولهای بتای پانکراس حمله میکند. این سلولها مسئول تولید انسولین هستند. با نابودی آنها، بدن دیگر قادر به تولید انسولین کافی نیست و فرد برای ادامه زندگی نیازمند تزریق انسولین میشود.
برخلاف دیابت نوع دو، که ممکن است با اصلاح سبک زندگی و مصرف داروهای خوراکی کنترل شود، دیابت نوع یک از همان ابتدا نیازمند درمان انسولینی است
علائم دیابت نوع یک
دیابت نوع یک معمولاً ناگهانی ظاهر میشود و برخلاف دیابت نوع دو، اغلب در کودکان، نوجوانان یا جوانان دیده میشود. شناخت علائم اولیه بسیار مهم است، چون درمان سریع میتواند جلوی عوارض جدی را بگیرد.
۱٫ تشنگی و ادرار بیش از حد
یکی از اولین نشانههای دیابت نوع یک، افزایش شدید تشنگی و تکرر ادرار است. وقتی سطح قند خون بالا میرود، کلیهها تلاش میکنند قند اضافی را دفع کنند و همین باعث میشود فرد نیاز به دفع ادرار بیشتری داشته باشد. در نتیجه بدن آب زیادی از دست میدهد و فرد مدام احساس تشنگی میکند.
۲٫ کاهش وزن ناگهانی
کودکی که به دیابت نوع یک مبتلا میشود، ممکن است با وجود تغذیه کافی یا حتی افزایش اشتها، وزنش کاهش یابد. دلیلش این است که بدن به جای استفاده از قند (که وارد سلولها نمیشود)، از چربی و عضله بهعنوان منبع انرژی استفاده میکند.
۳٫ خستگی و بیحالی مداوم
بسیاری از بیماران احساس میکنند توان بدنیشان پایین آمده و بهسرعت خسته میشوند. وقتی سلولها انرژی کافی دریافت نمیکنند، طبیعی است که بدن دچار ضعف و بیحالی شود.
۴٫ تاری دید
افزایش سطح قند خون میتواند باعث تغییر در عدسی چشم شود. این تغییر موقتی است اما در صورت عدم درمان، میتواند به مشکلات جدیتر بینایی منجر شود.
۵٫ عفونتهای مکرر یا دیر خوب شدن زخمها
سیستم ایمنی در افراد دیابتی تضعیف میشود و همین باعث میشود زخمها دیرتر ترمیم شوند یا فرد بیشتر دچار عفونتهای پوستی، قارچی یا ادراری شود.
۶٫ تغییرات خلقی و تمرکزی
کودکان یا نوجوانانی که دیابت نوع یک دارند، ممکن است زود عصبانی شوند یا دچار نوسانات خلقی شوند. همچنین مشکل در تمرکز یا افت تحصیلی میتواند یکی از نشانههای پنهان باشد.
۷٫ علائم در کودکان کوچکتر
در بچههای کمسن، علائم میتواند مبهمتر باشد. مثلاً شبادراری ناگهانی، خستگی بیش از حد یا بیاشتهایی میتواند هشداردهنده باشد.
عوامل خطر
برخلاف دیابت نوع دو که معمولاً با سبک زندگی ناسالم مثل تغذیه نامناسب یا کمتحرکی ارتباط مستقیم دارد، دیابت نوع یک یک بیماری خودایمنی است. یعنی سیستم ایمنی بدن به اشتباه سلولهای تولیدکنندهی انسولین در پانکراس (لوزالمعده) را تخریب میکند. هنوز علت دقیق این واکنش ایمنی مشخص نیست، اما تحقیقات نشان دادهاند که مجموعهای از عوامل ژنتیکی، محیطی و حتی ویروسی در بروز آن نقش دارند.
۱٫ عوامل ژنتیکی و وراثتی
داشتن سابقه خانوادگی: اگر یکی از والدین یا خواهر و برادر به دیابت نوع یک مبتلا باشد، احتمال ابتلا بیشتر است.
ژنهای خاص: ژنهای HLA-DQ و HLA-DR با افزایش خطر دیابت نوع یک مرتبط شناخته شدهاند. البته داشتن این ژنها به معنی قطعیت بیماری نیست، بلکه فقط ریسک را افزایش میدهد.
۲٫ عوامل محیطی
ویروسها: برخی عفونتهای ویروسی مثل سرخک آلمانی (روبلا)، اوریون یا ویروس Coxsackie میتوانند محرک حملهی سیستم ایمنی به پانکراس باشند.
تغذیه در اوایل زندگی: بعضی مطالعات نشان دادهاند که مصرف زودهنگام شیر گاو یا گلوتن در نوزادان میتواند ریسک ابتلا را بالا ببرد، هرچند این موضوع هنوز قطعی نیست.
آب و هوا و موقعیت جغرافیایی: آمارها نشان میدهند در کشورهای شمالی و سردسیر (مثل فنلاند و سوئد) شیوع دیابت نوع یک بالاتر است. این موضوع احتمالاً به کاهش دریافت ویتامین D و نور خورشید مرتبط است.
۳٫ سیستم ایمنی و خودایمنی
افرادی که سابقهی بیماریهای خودایمنی دیگر دارند (مثل بیماری سلیاک، تیروئیدیت هاشیموتو یا ویتیلیگو) بیشتر در معرض ابتلا به دیابت نوع یک قرار دارند. چون بدن آنها بهطور کلی مستعد حملهی ایمنی به بافتهای خودی است.
۴٫ عوامل مربوط به رشد و فیزیولوژی
سن: دیابت نوع یک بیشتر در کودکان، نوجوانان و جوانان تشخیص داده میشود، اما در هر سنی ممکن است رخ دهد.
رشد سریع: دوران بلوغ به دلیل تغییرات هورمونی، یکی از دورههای پرخطر برای ظهور بیماری است.
۵٫ سایر عوامل احتمالی
کمبود ویتامین D: برخی تحقیقات ارتباط کمبود ویتامین D در کودکان با افزایش خطر دیابت نوع یک را نشان دادهاند.
رژیم غذایی پر از غذاهای فرآوریشده: مصرف بالای قندهای ساده و چربیهای ناسالم میتواند سیستم ایمنی را تحریک کند و خطر بیماری را بیشتر کند. (اینجا میتونی به مقالهی «میوههای مضر در دیابت» لینک بدی تا کاربر اطلاعات بیشتری بگیره.)
استرسهای شدید روانی یا جسمی: برخی پژوهشها نشان میدهند که استرس میتواند بهعنوان یک عامل محرک برای شروع علائم عمل کند.
تفاوت دیابت نوع یک و دیابت نوع دو
اگرچه هر دو نوع دیابت باعث افزایش قند خون میشوند، اما تفاوتهای مهمی دارند:
دیابت نوع یک: ناشی از تخریب سلولهای تولیدکننده انسولین و نیاز همیشگی به تزریق انسولین.
دیابت نوع دو: ناشی از مقاومت سلولهای بدن به انسولین و معمولاً با چاقی و سبک زندگی نامناسب مرتبط است.
مدیریت دیابت نوع یک
دیابت نوع یک یک بیماری مادامالعمر است و در حال حاضر درمان قطعی برای آن وجود ندارد. اما با مدیریت صحیح میتوان قند خون را در محدوده طبیعی نگه داشت، از بروز عوارض جدی جلوگیری کرد و کیفیت زندگی بالایی داشت. مدیریت این بیماری ترکیبی از انسولیندرمانی، رژیم غذایی سالم، فعالیت بدنی منظم، پایش مداوم قند خون و مراقبتهای روانی است.
۱٫ انسولیندرمانی
از آنجا که بدن در دیابت نوع یک قادر به تولید انسولین نیست، دریافت انسولین خارجی اصلیترین بخش درمان است.
تزریق روزانه انسولین با قلم یا سرنگ
پمپ انسولین که به صورت پیوسته انسولین وارد بدن میکند
انسولین هوشمند یا پیشرفته که در برخی موارد بر اساس سطح قند خون تنظیم میشود
پزشک با توجه به سن، سبک زندگی و الگوی غذایی بیمار، دوز و نوع انسولین را تعیین میکند.
۲٫ تغذیه و رژیم غذایی
تغذیه مناسب یکی از مهمترین بخشهای مدیریت دیابت است.
مصرف کربوهیدراتهای پیچیده (مثل غلات کامل، سبزیجات و حبوبات) به جای قندهای ساده
کنترل وعدههای غذایی و محاسبه کربوهیدرات برای هماهنگی با دوز انسولین
پرهیز از مصرف بیش از حد میوهها و خوراکیهایی که قند خون را سریع بالا میبرند ( ما یک مقاله راجب میوه های مضر برای دیابت نوشتیم اگر مایل هستید آن هم بخوانید)
مصرف چربیهای سالم (مثل روغن زیتون و آجیل) و محدود کردن چربیهای اشباع و ترانس
۳٫ فعالیت بدنی منظم
ورزش منظم باعث افزایش حساسیت سلولها به انسولین و کنترل بهتر قند خون میشود.
فعالیتهای هوازی مثل پیادهروی، دوچرخهسواری و شنا توصیه میشوند.
افراد مبتلا باید همیشه سطح قند خون خود را قبل و بعد از ورزش بررسی کنند، زیرا فعالیت شدید ممکن است باعث افت قند خون (هیپوگلیسمی) شود.
۴٫ پایش و کنترل قند خون
استفاده از دستگاههای گلوکومتر برای چککردن روزانه قند خون
استفاده از دستگاههای CGM (پایش مداوم قند خون) که تغییرات لحظهای قند خون را نمایش میدهد
یادداشت و تحلیل روند قند خون برای تنظیم بهتر انسولین و رژیم غذایی
۵٫ مراقبتهای روانی و اجتماعی
زندگی با دیابت نوع یک میتواند از نظر روحی چالشبرانگیز باشد. استرس، اضطراب یا افسردگی ممکن است کنترل بیماری را سختتر کند.
مشاوره روانشناسی و گروههای حمایتی میتوانند بسیار مفید باشند.
آموزش خانواده نقش کلیدی در حمایت از فرد مبتلا دارد.
۶٫ پیگیری پزشکی منظم
افراد مبتلا باید به طور منظم به پزشک غدد مراجعه کنند و آزمایشهای دورهای (مثل HbA1c، چربی خون، کلیه و چشم) را انجام دهند تا از بروز عوارضی مثل مشکلات قلبی، کلیوی یا چشمی جلوگیری شود.
چرا مشاوره پزشکی در مدیریت دیابت نوع یک ضروری است؟
دیابت نوع یک بیماری پیچیدهای است که مدیریت درست آن نیاز به ترکیبی از انسولیندرمانی، رژیم غذایی مناسب، فعالیت بدنی منظم و مراقبتهای روانی دارد. شاید مقالات آموزشی و تجربههای افراد دیگر بتوانند به درک بهتر بیماری کمک کنند، اما واقعیت این است که هیچ نسخهی عمومی برای همهی بیماران وجود ندارد.
هر فرد شرایط خاص خودش را دارد:
سن و وضعیت جسمانی
میزان فعالیت روزانه
سبک تغذیه
شرایط روحی و روانی
بیماریهای زمینهای دیگر
به همین دلیل، مدیریت دیابت نوع یک کاری نیست که فقط با خواندن مقالات یا توصیههای عمومی انجام شود. شما نیاز دارید که یک پزشک متخصص وضعیت شما را ارزیابی کند و بر اساس شرایط بدنی و سبک زندگیتان، بهترین برنامه درمانی را تنظیم نماید.
چرا مراجعه به کلینیک دیابت مهم است؟
در کلینیکهای تخصصی دیابت، تیمی از پزشکان، متخصصان تغذیه، روانشناسان و پرستاران آموزشدیده حضور دارند که به صورت همهجانبه به بیمار کمک میکنند. این رویکرد تیمی باعث میشود:
انسولین و داروها به طور دقیق تنظیم شوند.
رژیم غذایی فردی و متناسب با شرایط شما طراحی شود.
خطر بروز عوارض کاهش پیدا کند.
حمایت روانی برای کنار آمدن با فشارهای بیماری فراهم شود.
بنابراین، اگر به دیابت نوع یک مبتلا هستید یا علائمی دارید که شما را نگران کرده، بهترین کار این است که در سریعترین زمان ممکن با یک پزشک متخصص مشورت کنید.
مراکز تخصصی دیابت سلامت ایرانیان 📍
برای راحتی شما، مراکز تخصصی دیابت سلامت ایرانیان در شهرهای مختلف فعالیت میکنند تا بیماران بتوانند بهترین خدمات تخصصی را دریافت کنند:
تهران – میدان دوم صادقیه – بلوار آیت الله کاشانی – مرکز تخصصی دیابت سلامت ایرانیان
اصفهان – خیابان شمس آبادی – مجتمع پزشکی مریم – مرکز تخصصی دیابت سلامت ایرانیان
نجف آباد – خیابان امام خمینی روبروی حوزه علمیه ریاضی – مجتمع نور – مرکز دیابت نجف آباد
مازندران – دریاچه ولشت – مرکز دیابت دریاچه ولشت
☎️ شماره تماسها برای دریافت نوبت:
۰۲۱-۴۴۹۷۸۱۴۳
۰۳۱-۳۲۳۵۷۹۹۹
۰۳۱-۴۲۶۲۶۷۹۰
۰۹۱۱۸۶۵۱۰۰۶
منابع بیشتر:
